Propisi za izgradnju male hidroelektrane se mogu podeliti u dve osnovne grupe: propisi kojima je uređena oblast planiranja i izgradnje objekata i propisi kojima je uređena oblast energetike.
U grupu propisa kojima je uređena oblast planiranja i izgradnje spadaju: Zakon o planiranju i izgradnji, podzakonski akti doneti na osnovu zakona kojim je uređena oblast planiranja i izgradnje i Zakon o prostornom planu Republike Srbije, prateći planski dokumenti (regionalni prostorni planovi, prostorni planovi jedinice lokalne samouprave i prostorni planovi područja posebne namene i urbanistički planovi: generalni urbanistički plan, plan generalne regulacije, plan detaljne regulacije) i drugi propisi.
Zakonom o planiranju i izgradnji je uređen postupak dobijanja lokacijske dozvole, građevinske dozvole i upotrebne dozvole, dok su planskim dokumentima definisani ciljevi prostornog planiranja i razvoja, prostornog uređenja, odnosno da li je planirano da se u određenom vremenskom periodu izgradi određeni objekat na određenom mestu u Republici Srbiji. Da bi se pribavile lokacijska i građevinska dozvola, potrebno je pribaviti energetskotehničke uslova za priključenje na prenosni ili distributivni elektroenergetski sistem, kao i vodne uslove, vodnu saglasnost i vodnu dozvolu, koje se izdaju u skladu sa Zakonom o vodama i pratećim propisima ovog zakona.
U grupu propisa kojima je uređena oblast energetike spadaju: Zakon o energetici, prateći propisi ovog zakona, Strategija razvoja energetike Republike Srbije, Program ostvarivanja Strategije razvoja energetike Republike Srbije i drugi gore navedeni propisi koji se odnose na energetsku dozvolu, licencu za obavljanje energetske delatnosti, priključenje objekta na mrežu i sl. Zakonom o energetici je predviđeno da se energetski objekti mogu graditi ako Ministar rudarstva i energetike izda energetsku dozvolu podnosiocu zahteva.
Postupak za dobijanje energetske dozvole se reguliše Pravilnikom o kriterijumima za izdavanje energetske dozvole, sadržini zahteva i načinu izdavanja energetske dozvole (*46). Takođe je predviđeno da se energetska dozvola izdaje u skladu sa Strategijom razvoja energetike Republike Srbije i sa Programom ostvarivanja Strategije razvoja energetike Republike Srbije, u kom se uređuju uslovi i mesto gde konkretan energetski objekat treba da se izgradi.
Postupak dobijanja energetske dozvole prethodi postupku dobijanja građevinske dozvole za konkretni objekat, a koji je regulisan grupom propisa o planiranju i izgradnji. Postupci koji se odnose na dobijanje energetske dozvole, lokacijske dozvole, građevinske dozvole, upotrebne dozvole, licence za obavljanje delatnosti, priključenja na elektroenergetsku mrežu i drugi postupci neophodni za dobijanje prateće dokumentacije su upravni postupci, a rokovi za dobijanje ovih akata su utvrđeni samim propisom kojim je regulisan postupak dobijanja nekog upravnog akta neophodnog za izgradnju male hidroelektrane ili obavljanje delatnosti proizvodnje električne energije. U slučaju da ovi rokovi nisu utvrđeni konkretnim propisima, na rok izdavanja konkretnog upravnog akta se primenjuje Zakon o opštem upravnom postupku. (*47)(*48)
Postupak izgradnje male hidroelektrane
Da bi se u Republici Srbiji izgradio i koristio bilo koji objekat, pa i objekat male hidroelektrane, neophodno je da se ispune sledeći uslovi: 1) pribavljanje energetske dozvole; 2) pribavljanje lokacijske dozvole; 3) pribavljanje građevinske dozvole; 4) građenje objekta i obezbeđenje stručnog nadzora u toku građenja objekta i 5) tehnički pregled objekta i pribavljanje upotrebne dozvole.
Građenje objekata u Republici Srbiji vrši se na osnovu građevinske dozvole i tehničke dokumentacije, pod uslovima i na način utvrđen Zakonom o planiranju i izgradnji. Kao prethodni postupak dobijanju građevinske dozvole su: 1) dobijanje energetske dozvole, koja je neophodna za izgradnju energetskih objekata u koje spadaju male hidroelektrane snage veće od 1 MW; 2) dobijanje lokacijske dozvole u skladu sa važećim planskim dokumentom; 3) izrada tehničke dokumentacije-glavnog projekta. U postupku dobijanja lokacijske dozvole, od nadležnih organa i organizacija potrebno je pribaviti vodne uslove, energetsko-tehničke uslove za priključenje na elektroenergetsku mrežu, uslove za priključenje na komunalnu infrastrukturu itd.
U postupku dobijanja građevinske dozvole, za male hidroelektrane snage veće od 2 MW može se tražiti studija procene uticaja budućeg objekta na životnu sredinu.
Izbor lokacije, uvid u važeće planske dokumente i Informacija o lokaciji
Prvi korak potencijalnog investitora, odnosno lica za čije potrebe se gradi objekat i na čije ime će glasiti građevinska dozvola za izgradnju male hidroelektrane je, svakako, odabir lokacije. Energetski potencijal vodotokova i lokacije (*49) za izgradnju malih hidroelektrana u Srbiji određeni su dokumentom "Katastar malih hidroelektrana na teritoriji SR Srbije van SAP" iz 1987. godine, u kome je obrađeno oko 860 lokacija, a koji su za potrebe JP Združene elektroprivrede izradili "Energoprojekt - Hidroinženjering" i Institut "Jaroslav Černi", kao i Katastrom malih hidroelektrana u Autonomnoj pokrajini Vojvodini, u kome je obrađeno 13 hidroelektrana ("Hidroinvest" DTD, 1989.). (*50)
Izuzetno je moguće graditi ove objekte i na drugim lokacijama uz saglasnost Ministarstva rudarstva i energetike u pogledu maksimalnog iskorišćenja energetskog potencijala vodotokova i saglasnosti drugih nadležnih ministarstava i institucija. Za postojeće višenamenske akumulacije, hidroenergetske parametre za izgradnju malih hidroelektrana, koji definišu i maksimalnu snagu postrojenja, određuje JVP "Srbijavode", Beograd, odnosno za Autonomnu pokrajinu Vojvodinu JVP "Vode Vojvodine" Novi Sad.
Ukoliko na nekoj od lokacija predviđenim Katastrima, usled promenjenih hidrogeoloških uslova, postojanja izgrađenih građevinskih objekata, ili drugih značajnijih promena, koje su nastupile u uređenju i korišćenju prostora, nije moguća izgradnja male hidroelektrane, ili bi očekivana snaga bila osetno manja od snage navedene u katastarskom listu, izgradnja male hidroelektrane uz saglasnost Ministarstva rudarstva i energetike, može se odobriti na drugoj, ili više drugih lokacija istog vodotoka, kojima se obezbeđuje potpuno iskorišćavanje energetskog potencijala (*51).
Drugi korak investitora je provera da li je u važećim planskim dokumentima na izabranoj lokaciji predviđena izgradnja energetskog objekta (*52). Treba imati u vidu da se male hidroelektrane mogu graditi i na poljoprivrednom zemljištu, a uz prethodno pribavljenu saglasnost Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede. U jedinici lokalne samouprave, na čijoj teritoriji se nalazi izabrana lokacija, može se dobiti na uvid važeći planski dokument u kome se može proveriti da li je na toj lokaciji predviđena izgradnja energetskih objekata.
Za željenu lokaciju se zatim podnosi Zahtev za dobijanje Informacije o lokaciji, u cilju dobijanja podataka o mogućnostima i ograničenjima gradnje na razmatranoj katastarskoj parceli, u skladu sa važećim planskim dokumentom. Zahtev za izdavanje Informacije o lokaciji, podnosi se organu nadležnom za izdavanje lokacijske dozvole (*53), uz naknadu stvarnih troškova izdavanja te informacije.
Uz zahtev za izdavanje informacije o lokaciji podnosi se kopija plana parcele/parcela, a koja se prethodno traži u nadležnoj službi za katastar nepokretnosti na teritoriji opštine. Preporuka je da se, uporedo sa nabavljanjem kopije plana, iz službe za katastar nepokretnosti traži i prepis lista nepokretnosti za predmetne katastarske parcele, kako bi se utvrdio vlasnik zemljišta.
Informacija o lokaciji, pored naziva podnosioca zahteva, broja katastarske parcele i mesta na kom se nalazi sadrži (*54) i podatke o: 1) planskom dokumentu na osnovu koga je izdaje; 2) zoni u kojoj se nalazi; 3) nameni zemljišta; 4) regulacionim i građevinskim linijama; 5) pravilima građenja; 6) uslovima priključenja na infrastrukturu; 7) potrebi izrade detaljnog urbanističkog plana ili urbanističkog projekta (*55); 8) katastarskoj parceli, odnosno o tome da li katastarska parcela ispunjava uslove za građevinsku parcelu sa uputstvom o potrebnom postupku za formiranje građevinske parcele; 9) inženjersko geološkim uslovima; 10) posebnim uslovima za izdavanje lokacijske dozvole (spisak uslova). Informacija o lokaciji omogućava licu, na čije ime je izdata, da prikupi sve posebne uslove (uslovi zaštite spomenika kulture, uslovi očuvanja životne sredine, itd.) i tehničke uslove (mesto i način tehničkih priključaka objekta na infrastrukturne vodove, kao i njihovih kapaciteta) pre izdavanja lokacijske dozvole.
Informaciju o lokaciji izdaje organ nadležan za izdavanje lokacijske dozvole, u roku od 8 dana od dana podnošenja zahteva, uz naknadu stvarnih troškova izdavanja te informacije. Za dalje aktivnosti, u vezi sa izgradnjom male hidroelektrane potrebno je voditi računa da su objekti malih hidroelektrana u nadležnosti jedinica lokalnih samouprava, osim u slučaju ako se objekat gradi u granicama nacionalnog parka ili u granicama zaštite zaštićenog prirodnog dobra od izuzetnog značaja i tada je u nadležnosti Ministarstva životne sredine i prostornog planiranja, odnosno nadležnog organa autonomne pokrajine, ukoliko se nalazi na teritoriji autonomne pokrajine. (*56)
Detalji o zakonskoj regulativi
46 Energetska dozvola nije potrebna za male hidroelektrane snage manje od 1MW
47 Zakon o opštem upravnom postupku ("Sl. glasnik RS" br. 33/97 i 31/01) .
48 Članom 208. Zakona o opštem upravnom postupku utvrđeno je da je rok za izdavanje rešenja nadležnog upravnog organa mesec dana, ako nije potrebno sprovoditi poseban ispitni postupak, odnosno najkasnije dva meseca od dana predaje urednog zahteva. Opšti rok za žalbu je petnaest dana od dana prijema prvostepenog akta, ako zakonom nije drugačije utvrđeno. Članom 236. Zakona o opštem upravnom postupku utvrđeno je da u slučaju da upravni organ ne izda upravni akt za čije izdavanje je podnet zahtev, po proteku roka za donošenje rešenja, stranka ima pravo da podnese žalbu zato što prvostepeni zahtev nije rešen.
49 Uredba o izmenama i dopunama Uredbe o utvrđivanju Programa ostvarivanja Strategije razvoja energetike Srbije Republike Srbije do 2015. godine za period od 2007. do 2012. godine – objavljeno u decembru 2009. godine.
50 Oba navedena dokumenta mogu se pregledati na web sajtu Ministarstva rudarstva i energetike Republike Srbije.
51 Program ostvarivanja Strategije razvoja energetike Srbije ukazuje da je u sadašnjim tržišnim uslovima realno očekivati izgradnju malih hidroelektrana na 5 do 10% od ukupnog broja lokacija predviđenih katastrima MHE.
52 U toku je izrada Nacrta planskih dokumenta opština u koje se unose lokacije elektrana iz Katastra MHE, a koji bi trebali da budu usvojeni u narednom periodu. Planski dokumenti za neke opštne su već usvojeni.
53 Organ nadležan za izdavanje lokacijske dozvole, pa time i informacije o lokaciji je nadležni organ jedinice lokalne samouprave (opština, grad). Za male hidroelektrane, koje se grade u zaštićenoj okolini kulturnih dobara od izuzetnog značaja, i kulturnih dobara upisanih u Listu svetske kulturne i prirodne baštine i objekata u zaštićenim područjima u skladu sa aktom o zaštiti kulturnih dobara, kao i objekata u granicama nacionalnog parka i objekata u granicama zaštite zaštićenog prirodnog dobra od izuzetnog značaja, lokacijsku dozvolu izdaje Ministarstvo životne sredine i prostornog planiranja ili nadležni organ autonomne pokrajine, ukoliko se objekat nalazi na teritoriji autonomne pokrajine.
54 Pravilnik o sadržini informacije o lokaciji i o sadržini lokacijske dozvole ("Sl. glasnik RS" br. 3/10).
55 Kod malih elektrana, često je slučaj da je prostornim planom predviđena izrada urbanističkog projekta. Urbanistički projekat se izrađuje kada je to predviđeno urbanističkim planom, prostornim planom jedinice lokalne samouprave, odnosno prostornim planom područja posebne namene i sadrži: 1) uslove izgradnje na građevinskoj parceli sa svim posebnim uslovima, 2) idejna rešenja, 3) opis, tehnički opis i objašnjenje rešenja iz urbanističkog projekta, itd.
Urbanistički projekat može da izrađuje pravno lice ili preduzetnik upisan u registar za izradu tehničke dokumentacije, a izradom projekta rukovodi odgovorni licencirani urbanista arhitektonske struke. Nadležni organ jedinice lokalne samouprave organizuje javnu prezentaciju projekta u trajanju od 7 dana, a zatim urbanistički projekat dostavlja Komisiji za planove, koja je dužna da u roku od 30 dana izvrši proveru usklađenosti projekta sa prostornim dokumentom i Zakonom o planiranju i izgradnji.
Nadležni organ jedinice lokalne samouprave izdaje potvrdu da je urbanistički projekat izrađen u skladu sa urbanističkim planom, prostornim planom jedinice lokalne samouprave, odnosno prostornim planom posebne namene i Zakonom o
planiranju i izgradnji.
56 U članu 133. tačka 9) Zakona o planiranju i izgradnji utvrđeno je da u objekte koji su u nadležnosti Ministarstva životne sredine i prostornog planiranje spadaju objekti koji su u granicama nacionalnog parka i objekti u granicama zaštite zaštićenog prirodnog dobra od izuzetnog značaja. Članom 30. i članom 34. Zakonao zaštiti prirode definisani su nacionalni park i park pr rode i kada su u pitanju zaštićena područja, osim vrste zaštićenog područja, determinisane su i zone zaštite u kojima se sprovode određeni režimi zaštite (moguća je i zabrana izgradnje određenih vrsta objekata).
Napomena: Tekst je preuzet iz dokumenta-vodiča za invesitore "Izgradnja mini hidroelektrana u Republici Srbiji", čiji su autori Dr Branislava Lepotić Kovačević, dipl.prav. i Bojan Lazarević, dipl.el.inž..
Projekat je realizovan pod podrškom USAID, GTZ / GIZ Srbija i Ministarstva energetike, 2010. godine.